صنعت غذا/مریم حق بیان: افزایش روز‌افزون جمعیت جهان و الزام برای تأمین امنیت غذایی، مصرف سموم و آفت‌کش‌ها در بخش کشاورزی امری اجتناب ناپذیر است اما استفاده از سموم کیفی و مصرف استاندارد آنها یکی از موضوعات مهمی است که باید مورد توجه مسؤولان و کشاورزان قرار گیرد تا از بد مصرفی سموم جلوگیری شود.

طبق برخی گزارش‌ها، متوسط جهانی مصرف سموم کشاورزی در دنیا ۱٫۲ کیلوگرم در هکتار است بنابراین آنچه که امروز مدنظر است کمترین حجم مصرف سموم شیمیایی در بخش کشاورزی است.
سموم شیمیایی دارای درجه بندی کم خطر، متوسط خطر و پرخطر هستند که طی سال‌های اخیر بخش عمده سموم مورد مصرف کشورهای پیشرفته دنیا سموم کم خطر و متوسط خطر است و حتی سازمان‌های بین‌المللی به‌منظور حفظ مسائل زیست‌محیطی و تولید محصولات کشاورزی سالم کشورهای در حال توسعه و جهان سوم را به حذف سموم شیمیایی پرخطر، سموم تقلبی و یا تاریخ گذشته از چرخه تولیدات کشاورزی ترغیب می‌کنند.
گفته می‌شود در حال حاضر ۸۰ درصد موارد اولیه تکنیکال کارخانجات تولید داخل از محل واردات تأمین می‌شود بنابراین با وجود تحریم‌ها و وجود مشکلاتی در نقل و انتقال پول ممکن است برخی واردکنندگان اقدام به واردات مواد اولیه بی کیفیت کنند که این موضوع می‌تواند خطراتی را به‌دنبال داشته باشد.
این در حالیست که ۸۰ درصد تولید سموم کشور در داخل و ۲۰ درصد سموم آماده مصرف از محل واردات تأمین می‌شود که پیش از این بخشی از سموم آماده مصرف از کشورهای اروپایی وارد می‌شد.
آمارها در ایران نشان می‌دهد که با وجود زیرکشت بودن ۸٫۷ میلیون هکتار اراضی و تولید بیش از ۱۲۲ میلیون تن محصولات کشاورزی و بروز آفت‌های متنوع به دلیل خشکسالی‌ها نیاز سالیانه کشور به انواع سموم حدود ۳۰ هزارتن است، این بدان معناست که در هر هکتار نزدیک ۷۰۰ گرم سم مصرف می‌شود که این میزان نسبت به نرم جهانی آن نیز کمتر است.
بر اساس سیاست‌های وزارت جهاد کشاورزی باید به سموم بخش کشاورزی همانند دارو نگاه کرد این بدان معناست که این مواد علاوه بر داشتن کیفیت لازم باید زیر نظر کلینیک‌ها و شبکه‌های سازمان حفظ نباتات با ارایه نسخه در اختیار متقاضیان قرار گیرد که پس از سال‌ها تلاش این وزارتخانه برای اجرایی کردن این موضوع کماکان این مهم رعایت نمی‌شود.
اخیراً برگشت برخی محصولات صادراتی مانند کیوی از هند و سیب‌زمینی از ازبکستان به ایران بحث‌برانگیز شد. قاسم رضائیان، عضو هیأت مدیره و دبیر انجمن واردکنندگان سم و کود ایران می‌گوید: «بسیاری از صادرکنندگان ایرانی گواهینامه بهداشت و قرنطینه برای صادرات محصولات خود نمی‌گیرند.»
کیوی از هند، سیب‌زمینی از ازبکستان و فلفل دلمه‌ای از روسیه؛ اینها محصولات صادراتی ایران هستند که اخیراً به ایران برگشت خورده‌اند. نقطه مشترک برگشت این محصولات آلودگی و سموم به‌کار رفته برای این محصولات بوده است.
اوایل آذر بیش از ۳ هزار و ۵۰۰ تن سیب‌زمینی از ازبکستان برگشت خورد که این کشور اعلام کرد این محصول را به‌دلیل آلودگی خطرناک برگشت داده است. بعد از آن گفته شد سازمان حفظ نباتات و قرنطینه هندوستان به دلیل وجود ذرات سفید روی کیوی‌های صادراتی ایران آن را قبول نکرد.
همچنین گفته شده اوایل آذرماه روسیه واردات فلفل دلمه‌ای از ایران را به دلیل استفاده از چهار نوع سم که در آنجا ثبت نشده، ممنوع کرده است. اما ماجرای استفاده از سموم در محصولات تولیدی ایران چیست؟ آیا مشکل از سموم استفاده شده است؟

صادرکنندگان ایرانی گواهی بهداشت نمی‌گیرند
قاسم رضائیان، عضو هیأت مدیره و دبیر انجمن واردکنندگان سم و کود ایران در این مورد می‌گوید: «معمولا اگر صادرات یا واردات محصولات از و به کشورها به صورت روتین نباشد، در بدو ورود یک گواهینامه بهداشت از کشور مبدا می‌خواهند و در کشور مقصد هم در آزمایشگاه تست می‌شود. مثلاً در کشور انگلستان که به‌صورت روزانه از کشور اسپانیا واردات محصول دارند، کارشناسی در مزارع هستند که همه عوامل را پایش کرده تا به مشکل نخورند.» او ادامه می‌دهد: «محصولات کشاورزی برای صادرات باید دو گواهینامه داشته باشند. گواهینامه اول گواهی بهداشت است که صادرکنندگان برای آن باید به سازمان غذا ودارو مراجعه کنند. گواهی دیگر، گواهی قرنطینه است که سازمان حفظ نباتات باید صادر کند که محصول صادراتی عاری از هرگونه ویروس، باکتری و بیماری باشد.»
رضائیان می‌گوید: «بسیاری از صادرکنندگان در کشور که محصول آنها برگشت خورده است، اصلاً برای هر دو گواهی اقدام نکرده‌اند. شاید با اقدام برای دریافت گواهی، می‌توانستند آن را دریافت کنند. گاهی برخی از کشورها در زمینه واردات سخت‌گیری نمی‌کنند ولی ناگهان روی مقررات تأکید می‌کنند. شاید به همین دلیل صادرکنندگان به‌دنبال گرفتن گواهی‌ها نمی‌روند.»

ایران از چه کشورهایی سم وارد می‌کند؟
رضائیان درباره واردات سم به کشور می‌گوید: «واردات سموم از دو کشور چین و هند صورت می‌گیرد. صادرات سموم از این دو کشور تنها به ایران صورت نمی‌گیرد بلکه تمامی کشورها از این دو کشور سموم را وارد می‌کنند.

مقصر ماجرا چه کسی است؟
اوایل دی ماه جاری بود که ۱۰۰ کانتینر فلفل دلمه‌ای که در مجموع هزار و ۴۰۰ تن محصول را به مقصد روسیه حمل می‌کرد، از گمرک این کشور بازگشت داده شد.
رییس سازمان حفظ نباتات کشور می‌گوید که کشور روسیه ۱۴۰۰٫۹٫۳ با ارسال نامه‌ای به وزارت جهاد‌کشاورزی و وزارت بهداشت، صادرات فلفل به کشور خود را ممنوع اعلام می‌کند.
کیخسرو چنگلوایی، افزود: علتی که طرف روسیه برای این موضوع اعلام کرده، ثبت نشدن ۴ نوع سم مختلف که برای این محصولات استفاده شده، در کشور روسیه است.
او ادامه داد: این موضوع بدون هیچ‌گونه هماهنگی قبلی و به صورت یک‌باره انجام پذیرفته است.این در حالی است که کاظم جلالی، سفیر جمهوری اسلامی ایران در روسیه می‌گوید که این کشور از خرداد گذشته، مکاتبات خود برای تغییر استاندارد‌ واردات محصولات کشاورزی را به ایران اعلام کرده بود.پیمان پاک، رییس سازمان توسعه تجارت نیز می‌گوید که بیش از ۴۰ بار مکاتبات مختلف برای رعایت این استاندارد‌ها از طرف روسیه با وزارت جهاد کشاورزی ایران انجام شده، اما این وزارتخانه توجه لازم به این مکاتبات را نشان نداده است.
سازمان حفظ نباتات، وظیفه رسیدگی به اندازه‌گیری سموم در محصولات کشاورزی را بر‌عهده سازمان غذا و دارو می‌داند، اما مدیر کل امور فراورده‌های غذایی سازمان غذا و دارو می‌گوید این سنجش‌ها درصورتی انجام می‌پذیرد که سازمان حفظ نباتات، موضوع صادرات را به ما اعلام کند، اما در این مورد به هیچ‌وجه مکاتبه‌ای با سازمان غذا و دارو صورت نپذیرفته است.
از سوی دیگر، بلاغی، رییس انجمن محصولات گلخانه‌ای می‌گوید این نوع هماهنگی‌ها هر روز مبلغی بالغ بر ۲۰۰ میلیارد تومان ضرر روی دست تولیدکنندگان و صادرکنندگان فلفل دلمه‌ای می‌گذارد.گفته شده، قرار است با رایزنی‌های مختلف، مشکل صادرات این محصول به روسیه رفع شود از همین رو در دیدار نمایندگان دو کشور؛راه‌های رفع ممنوعیت موقت صادرات فلفل‌ دلمه‌ای ایران به روسیه بررسی شد.محمدمهدی برومندی معاون امور باغبانی وزیر جهاد کشاورزی ایران در دیدار با لوان جاگاریان سفیر روسیه در تهران، اظهار کرد: ایران و روسیه دو همسایه بسیار مهم و تاثیر گذار برای هم هستند و قدمت روابط آنها بسیار زیاد است.وی، توسعه همکاری‌ها با همسایگان به‌ویژه روسیه را از برنامه‌های دولت سیزدهم عنوان کرد و افزود: سالانه ۱۳۵ میلیون تن محصولات کشاورزی در ایران تولید و حدود ۱۰ میلیون تن از این محصولات به کشورهای مختلف صادر می‌شود.
وی با شاره به این که سازمان حفظ نباتات دو کشور ایران و روسیه با هم همکاری مستمر دارند و پروتکل‌ها را به‌صورت مداوم به اشتراک می‌گذارند، خاطرنشان کرد: در یکی از محموله‌های فلفل دلمه‌ای از سموم دفع آفات نباتی استفاده شده بود که در اتحادیه اروپا مورد استفاده و تایید بوده اما در روسیه ثبت نشده است و این امر موجب شد تا صادرات محصولاتی که برای روسیه تولید شده بود با ممنوعیت موقت مواجه شود در حالی که همین محصولات به سایر کشورها به‌راحتی صادر می‌شود.
برومندی گفت: با توجه به این که ۲ هزار هکتار گلخانه در ایران، محصولات تولیدی خود را به روسیه صادر می‌کنند، پیشنهاد ما این است که سموم مورد استفاده برای این محصولات از کشور روسیه تأمین شود.وی در ادامه خواستار استمرار همکاری‌ها برای رفع ممنوعیت موقت صادرات فلفل‌ دلمه‌ای ایران به روسیه شد.
در این دیدار، لوان جاگاریان سفیر روسیه در تهران اظهار کرد: کشور روسیه مخالف روابط دو جانبه نیست و تلاش می‌کنیم تا این صادرات به روسیه دوباره رونق بگیرد.

اعزام هیأتی به روسیه برای حل مشکل برگشت خوردن محصولات کشاورزی
رییس کمیسیون کشاورزی مجلس شورای اسلامی نیزگفت که هیاتی درباره برگشت خوردن برخی از اقلام صادراتی کشاورزی ایران از روسیه به این کشور سفر کرده که مشکلات در حال حل شدن است و به زودی شاهد صادرات محصولات‌مان به کشورهای مختلف هستیم.
محمدجواد عسکری، رییس کمیسیون کشاورزی مجلس شورای اسلامی، درباره برگشت خوردن برخی اقلام صادراتی کشاورزی ایران گفت: در دنیا صادرات محصولات کشاورزی قاعده و قانون دارد؛ باید دو موضوع را رعایت کرد یکی ارگانیک بودن محصولات و دیگری دوره کارنس.
وی توضیح داد: دوره کارنس محصولات کشاورزی بدان معناست که از زمانی که محصولات سم زده یا کود داده می‌شوند تا زمان برداشت آن، باید فاصله زمانی گذاشته شود که سم از چرخه فیزیولوژی گیاه خارج شود؛ این همان قاعده و قانون است. رییس کمیسیون کشاورزی مجلس شورای اسلامی ادامه داد: متاسفانه در بحث صادرات محصولات کشاورزی به این نکته بی‌دقتی شده است ما در این باره جلسات متعددی برگزار کرده و به رعایت این نکات تاکید داشتیم امیدواری به زودی این مشکل حل شود.عسکری ادامه داد: بحثی هم درباره صادرات محصولات کشاورزی به روسیه است از چهارماه پیش که رییس فدراسیون حمایت از تولید کنندگان و مصرف کنندگان محصولات کشاورزی اعلام کرد که چهار سم مصرفی کنه‌کش، حشره‌کش و قارچ‌کش در برخی محصولات وجود دارد که ناشناخته است، دستگاه‌های متولی را مامور کردیم و حتی یک هیأت که متشکل از مسؤولان وزارتخانه‌های جهادکشاورزی، صنعت، معدن و تجارت، خارجه و نمایندگانی از کمیسیون کشاورزی بودند، به روسیه اعزام شده و مذاکراتی داشتند.وی گفت: مشکلات در حال حل شدن است و به زودی شاهد خواهیم بود که محصولات‌مان به کشورهای مختلف صادر می‌شود، منتها باید دقت و تدبیر شود تا از این به بعد دیگر اتفاقی رخ ندهد.

ضرورت جایگزینی پلکانی آفت‌کش‌های نسل جدید با سموم پرخطر
مهندس سید مهدی حسینی یزدی، رییس انجمن واردکنندگان سم و کود ایران از وزیر جهادکشاورزی، وزیر بهداشت و رییس سازمان حفظ نباتات درخواست کردتا تحت هر شرایطی مقدمات جایگزینی پلکانی ۲۷ تا ۲۸ درصد سموم پرخطر مصرفی در بخش کشاورزی را فراهم کنند.
وی ضمن بیان این مطلب با اشاره به ضرورت حمایت از ۴٫۵ میلیون بهره‌بردار در بخش کشاورزی وجمعیت ۲۰ میلیونی خانواده آنها درسال حمایت از تولیدخاطرنشان ساخت: کل مصرف سموم در کشور ۲۷ هزار تن است که معادل حدود ۲۰۰ میلیون دلار ارزش دارد واین درحالی است که تنها با صادرات یک محصول فلفل چندین برابر این رقم ارزاوری به کشور می‌شود.وی افزود: اگر متولیان در نظر داشته باشند تا امنیت تولیدات کشاورزان را تأمین کنند، چاره‌ای جز تأمین سموم نسل جدید و کم خطر که دوره ماندگاری ۲ تا ۳ روزه با حداقل باقی‌مانده و دز پایین مصرف است، وجود ندارد.رییس هیأت مدیره انجمن سم و کود ایران تأکید کرد: توجه به این اهمیت است که می‌تواند تأمین کننده امنیت محصولات صادراتی و سلامت مصرف‌کننده داخلی باشد.وی تأکید کرد: این سموم در کشاورزی تمام دنیا وجود دارد و از این رو محصولات کشاورزی آنها با امنیت کامل مصرف و صادر می‌شود.حسینی یزدی با اشاره به وجود ۲۷ تا ۲۸ درصد سموم پرخطر در سمپاشی محصولات کشاورزی کشورکه دارای ناخالصی نیز بوده وبرای سلامت انسان مضر است، گفت: این سموم باید به طور پلکانی در چرخه تولید و واردات جایگزین شود و چاره‌ای جز مصرف سموم نسل جدید در کشور وجود ندارد و این رو حمایت از سموم تولیدی نسل جدید در داخل و واردات بهترین آفت‌کش‌ها و کود به کشور احساس می‌شود.باقی‌مانده سموم در بخش کشاورزی به عدم مصرف صحیح سموم بر می‌گردد و نیاز است که وزارت جهاد کشاورزی و فروشندگان سم آموزش مصرف و زمان ماندگاری سموم را آموزش و ترویج دهند زیرا هر سمی دوره مصرف خاصی دارد یعنی وقتی سم را مصرف می‌کنید باید دوره بگذرد تا سم خارج شود و باقی‌مانده سم در محصول باقی نماند برخی مواقع است که کشاورزان سم را مصرف می‌کنند و زودتر از اینکه دوره مصرف سم بگذرد محصول را برداشت و عرضه می‌کنند بنابر‌این با مشکل باقی‌مانده سموم مواجه هستیم.

روس‌ها برای نمونه‌گیری از محصولات گلخانه‌ای به ایران می‌آیند
رییس سازمان حفظ نباتات گفت: فلفل صادراتی که از روسیه برگشت خورده به‌خاطر باقی‌مانده سموم نبوده و هیأتی از روسیه به ایران می‌آید تا محصولات گلخانه‌ای را آزمایش کند.
شاهپور علایی مقدم، رییس حفظ نباتات، در مورد ماجرای فلفل دلمه‌های عودت شده از روسیه گفت: روسیه نامه‌ای فرستاد که ۴ سم آفت و علف‌کشی که در کشور ما بین باغداران و کشاورزان استفاده می‌شود در آنجا ثبت نشده است و این دلیل برگشت خوردن فلفل‌های صادراتی بوده و هیچ‌گونه باقیمانده سمی وجود نداشته است.شاهپور علایی‌مقدم افزود: این سموم در اتحادیه اروپا هم استفاده می‌شود برای اینکه ماده موثره خوبی دارد و هزینه‌های تولید را پایین می‌آورد و به جای اینکه کشاورز سه بار برای کنترل بیماری سمپاشی کند یکبار سمپاشی می‌کند. رییس سازمان حفظ نباتات کشور گفت: ۴ بار وبینار با مقامات روسی برگزار کردیم و مسائل را توضیح دادیم و هیأتی هم برای مذاکره به این کشور رفت و قرار است یک هیئت روسیه هم به ایران بیاید تا از گلخانه‌ها نمونه‌برداری کند که با اطمینان کامل صادرات انجام شود.به گفته این مسؤول ۱۳ درصد فلفل‌های صادراتی ایران به مقصد روسیه است و بیش از ۴٫۵ میلیون تن انواع صیفی و سبزی صادراتی داریم که هیچ مشکلی وجود نداشته است.