سرویس بین‌الملل اقتصادسبز- شیما نصیری:

اقتصادسبز آنلاین: توجه به تغذیه و اهمیت دادن به نوع غذای مصرفی بیش از گذشته برای مردم پررنگ شده است و به آن بهای ویژه‌ای می‌دهند. مصرف مواد‌غذایی ارگانیک بدون روغن‌های چرب مضر طی سال‌های اخیر رشد چشمگیری پیدا کرده و به یک اصل مهم در صنعت تغذیه جهان تبدیل شده است. در این راستا تقاضا برای مصرف انواع غذاهای دریایی به جهت افزایش سطح آگاهی در مورد فواید سلامتی غذاهای دریایی رشد قابل توجهی یافته و همین امر موجب شده تا صنعت شیلات در جهان در طول چند سال اخیر با تحولات گسترده ای مواجه شود. همچنین پرورش انواع ماهی‌هایی همچون قزل‌آلا، سالمون و ماهی تن به شدت رشد پیدا کرده و مصرف آن در بازارهای جهانی بسیار افزایش یافته است. تمامی این عوامل یک فرصت طلایی را برای صنعت شیلات جهان به‌وجود آورده است تا هم بتواند رشد پیدا کند و هم به تعداد نوآوری‌ها و خلاقیت‌های نوین در این حوزه دو چندان افزوده شود. البته باید یادآور شد که اثرات مضر ناشی از صید تجاری مانند فرسودگی منابع دریایی، مانع رشد بالقوه این صنعت نیز می‌شود که نمی‌توان آن را نادیده گرفت.
پیش‌بینی‌های صورت گرفته در بازارهای جهانی نشان می‌دهد که تا سال ۲۰۲۶ میلادی ارزش بازار جهانی شیلات به ۴۳۸٫۵۹ میلیارد دلار می رسد که این رقم رشد ۶٫۸۸ درصدی را نسبت به سال ۲۰۱۷ میلادی نمایان می سازد. چرا که در سال ۲۰۱۷ میلادی ارزش این بازار حدود ۲۴۰٫۹۹ میلیارد دلار به ثبت رسیده است.

صنعت شیلات، یک غول تجاری خشن

بسیاری از کارشناسان و محققان بر این باورند که صنعت شیلات و فعالیت‌های مربوط به صید ماهی و سایر غذاهای دریایی به یک سود تجاری غول‌آسا مبدل شده که این حوزه را به یک حیوان وحشی ترسناک تبدیل کرده است. چرا که بسیاری از ماهیگیران در شرایط نامساعدی به صید ماهی می‌پردازند و تنها آن را به‌عنوان یک صنعت تمرین می کنند. البته این بدان معنا نیست که ماهی‌ها مریض بوده و یا این‌که برای سلامتی مصرف کنندگان مضر هستند، اما شرایط صید و کشتار آنها با دید تجاری و نگاه کردن به مبحث مالی آن شدت یافته که این امر صنعت فوق را به یک غول تجاری سهمگین تبدیل کرده است. در برخی از اقیانوس‌ها بهتر است صید تعدادی از ماهی‌ها که گونه‌های آنها کمیاب هستند، انجام نشود و یا در شرایط مساعدتری صید این گونه‌ها صورت گیرد که متأسفانه صیادان و تاجران این حوزه چندان به آن توجهی نمی‌کنند و از این‌رو صنعت شیلات را به یک صنعت خشن و خشک تبدیل کرده‌اند.

آسیا- اقیانوسیه، حاکم بازار جهانی شیلات

با توجه به شرایط جغرافیایی، محیط‌زیست، نوع آب و هوا و دریاها و اقیانوس‌هایی که در منطقه آسیا- اقیانوسیه وجود دارند، صید ماهی به گونه دیگری و با شرایط گسترده‌تری صورت می‌گیرد. همچنین حجم صید ماهی و تنوعی که در گونه‌های مختلف آنها وجود دارد، در این منطقه به اندازه‌ای بالاست که آسیا- اقیانوسیه را به یک حاکم بزرگ در بازار جهانی شیلات تبدیل کرده است.
این در حالی است که طی چند سال اخیر مصرف‌کنندگان این بازار به سوی مصرف محصولات ماهی فرآوری شده روی آورده‌اند که با ارزش افزوده‌ای که این بخش دارد، حاکمیت منطقه آسیا- اقیانوسیه را قوت بخشیده است. همچنین صیادان و فعالان بازار شیلات منطقه آسیا- اقیانوسیه توانسته‌اند مراودات تجاری گسترده‌ای را با سایر بازارهای جهانی در اروپا و آمریکا داشته باشند و این ارتقای فعالیت به رشد هرچه بیشتر منطقه کمک شایانی کرده است. از این‌‌رو پیش‌بینی می‌شود این روند صعودی و حاکمیت منطقه آسیا- اقیانوسیه تا سال ۲۰۲۶ میلادی ادامه پیدا کند و قوت بیشتری پیدا کند.

پرورش گونه‌های مختلف ماهی، یک ضرورت در صنعت مواد‌غذایی

در حال حاضر، پرورش ماهی یک ضرورت مطلق برای رفع نیاز و عرضه مواد غذایی است. این صنعت با پرورش ماهی در محیطی که مطابق با استانداردهای بهداشت است، ماهی‌های با کیفیت و عاری از بیماری عرضه می‌کند. علاوه بر این، فعالیت‌هایی در زمینه پرورش ماهی برای نگهداری گونه‌های در آستانه انقراض، از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است که نباید از آن غافل ماند. اهمیت دادن به پرورش گونه‌های مختلف ماهی می‌تواند تنوع غذایی را دوچندان افزایش دهد و به‌دلیل سالم و ارگانیک بودن آن، به‌عنوان یک ارزش غذایی بالا در صنعت مواد غذایی جهان به شمار رود.
با این وجود پیش‌بینی می‌شود، بازار جهانی پرورش ماهیتا سال ۲۰۲۶ میلادی بین ۱۸ تا ۲۵ درصد رشد پیدا کند که یکی از دلایل اصلی آن، افزایش آگاهی سلامت در بین مصرف‌کنندگان در مورد مصرف مقادیر متعادل مواد مغذی می‌باشد. علاوه بر آن، به دلیل آن‌که رشد تقاضا برای مقابله با ناامنی‌های غذایی اتفاق افتد، بسیاری از کشورهای جهان قوانین مختلفی را وضع می کنند تا منجر به افزایش پرورش گونه‌های مختلف ماهی در سطح جهان شود.

سهم کشورهای جهان در تولید ماهی

در سال ۲۰۰۱ میلادی سهم کشورهای توسعه یافته در تولید انواع ماهی ۷۳ درصد بوده است که هم اکنون پیش‌بینی شده این رقم تا سال ۲۰۲۰ میلادی به ۷۹ درصد برسد. در این میان کشورهای چین، استرالیا، آمریکای لاتین، منطقه جنوب شرقی آسیا و ژاپن بیشترین سهم را در بخش تولید به خود اختصاص داده‌اند که انتظار می‌رود این پیشتازی تا پایان سال ۲۰۲۰ میلادی نیز ادامه پیدا کند. همچنین کشورهای چین، هند و آمریکای لاتین نیز تا پایان سال ۲۰۲۰ میلادی رشد بین ۵ تا ۶ درصدی را در زمینه صادرات انواع ماهی تجربه خواهند کرد که این روند صعودی نسبت به پایان سال ۲۰۱۸ میلادی مقایسه شده است. این در حالی است که سهم تولید ماهی چین در بازار جهانی از ۵۹ درصد در سال ۲۰۱۹ میلادی به ۶۶ درصد در سال ۲۰۲۰ میلادی خواهد رسید که این امر نشان دهنده پیشتازی این کشور در صنعت جهانی شیلات خواهد بود.
در این راستا، پیش‌بینی می‌شود ارزش صنعت شیلات و آبزی‌پروری استرالیا نیز تا پایان سال ۲۰۲۰ میلادی ۴ درصد رشد پیدا کند و به ۳٫۳ میلیارد دلار برسد که انتظار می رود این رقم تا سال ۲۰۲۳ میلادی بیش از ۳ درصد رشد مضاعف را تجربه کند. از این‌رو می‌توان گفت استرالیا دومین کشور پیشتاز در بخش تولید و عرضه ماهی در صنعت جهانی شیلات محسوب می‌شود.
لازم به ذکر است که بیشترین میزان این ارزش بازار شیلات استرالیا مربوط به تولید ماهی سالمون است که پیش‌بینی شده است ارزش این بخش از تولید استرالیا از ۳۶ میلیون دلاری در سال ۲۰۱۹ میلادی به ۹۰۰ میلیون دلار در سال ۲۰۲۴ میلادی افزایش یابد.
همچنین برآورد شده است که تا سال ۲۰۲۴ میلادی ارزش تولید خرچنگ‌های سنگی و صدف آبالون در استرالیا به ترتیب به ۷۹۷ و ۲۰۹ میلیون دلار برسد، در حالیکه این ارقام در سال ۲۰۱۹ میلادی به ترتیب ۴ و ۱۶ میلیون دلار به ثبت رسیده‌اند. بر این اساس انتظار می رود ارزش صادرات شیلات تا سال ۲۰۲۴ میلادی با ۴ درصد رشد به ۱٫۶۸ میلیارد دلار برسد.

صنعت شیلات و آبزی‌پروری استرالیا در معرض تجارت گسترده جهانی است، بنابراین روند بازارهای جهانی و نرخ ارز استرالیا بر قیمت دریافتی برای اکثر گونه‌های مهم تولید شده استرالیا تأثیر می‌گذارد. با توجه به فرض نرخ ارز پایدار در دوره چشم‌انداز، حرکت در قیمت‌های جهانی تعیین‌کننده اصلی ارزش واحد صادراتی خواهد بود.
در ادامه باید یادآور شد که کشورهای اروپایی بیشترین سهم را در تولید ماهی قزل‌آلا و کپور تا پایان سال ۲۰۱۸ میلادی به‌خود اختصاص داده‌اند که انتظار می رود این سهم تا سال ۲۰۲۰ میلادی بیش از ۴٫۵ درصد افزایش پیدا کند. این در حالی است که بسیاری از مصرف کنندگان اروپایی به‌سوی مصرف انواع ماهی‌های محلی و ارگانیک روی آورده و به سراغ صیادانی می‌روند که خود مستقیم از دریا ماهیان را صید می کنند و دیگر کمتر به سوی پرورش‌دهندگان ماهی می‌روند.
البته لازم به ذکر است که اختلال در زیستگاه طبیعی باعث ایجاد اثرات منفی بر روی گونه‌های مختلف ماهیان در سراسر جهان شده است که همین امر صید این ماهیان را برای صیادان کمی سخت و با ریسک روبه‌رو کرده است. از این‌رو این فعالان ترجیح می دهند به‌سوی پرورش انواع ماهی روی بیاورند و از ایجاد ریسک‌های پرخطر جلوگیری به‌عمل آورند. این امر به افزایش گونه‌های کمیاب ماهیان در کشورهای مختلف جهان کمک شایانی خواهد کرد و موجبات توسعه و ارتقای هرچه بیشتر صنعت شیلات در سطح جهان را فراهم می‌آورد. طی دو سال اخیر آمریکای شمالی و جنوبی و برزیل توانستند بیشترین سهم را در بخش پرورش ماهی در سطح جهان به خود اختصاص دهند که انتظار می‌رود این سهم تا پایان سال ۲۰۲۰ میلادی ۴٫۵۵ درصد افزایش پیدا کند.