محمدرضا جمشیدی
روزگاری نه چندان دور سیب‌زمینی و پیاز عیار سنجش موفقیت و یا ناکامی متولیان بخش کشاورزی کشور به‌شمار می‌رفت و در واقع در دهه ۶۰ تقریباً ضعف‌های نبود الگوی کشت را می‌توانستیم در وفور یا کمبود یکی از این دو محصول به عینه مشاهده کنیم.
در طول یک دهه گذشته هم گوجه‌فرنگی به نوعی عیار سنجش بخش کشاورزی شده و گاهی مقامی مسؤول از قیمت هر کیلوگرم گوجه‌فرنگی در حوالی محل سکونتش سخن به میان می‌آورد که نقل محافل می‌شود و در مقطعی مسؤولی دیگر مصرف‌نکردن گوجه‌فرنگی در برخی فصول را به مردم توصیه می‌کند.
امسال هم به‌دنبال کاهش ارزش پول ملی تمایل مردم کشورهای همسایه برای خرید کالاهای اساسی از داخل ایران افزایش یافت و ضربه شدید دیگری به بدنه نیمه جان اقتصاد کشور وارد کرد که در این میان قیمت رب گوجه‌فرنگی و گوجه‌فرنگی هم دچار نوسان و جهش ناگهانی شد که عامل اصلی‌اش کمبود گوجه‌فرنگی در بازار بود.
طبیعی‌ است که وقتی طی دو ماه حدود ۳۵۰ هزار تن گوجه‌فرنگی به کشورهای همسایه صادر شود وضعیت بازار داخل دچار چه تنش‌هایی خواهد کرد.
از همه ناگوارتر این‌که بر پایه برخی اخبار، سود صادرات به مثابه گذشته همیشه به جیب کشاورز نرفت و در حالی کشاورزان گوجه‌فرنگی‌های تولیدی‌شان را کیلویی ۶۰۰ تا ۷۰۰ تومان به دلالان فروختند که آن‌ها هم حداکثر تا کیلویی ۳ هزار تومان آن هم در لب مرز قادر به فروش محصولاتشان بودند و این شرایط در حالی رقم خورد که قیمت گوجه‌فرنگی در همین کشورهای همجوار حداقل چند برابر این قیمت بود.
به عبارتی لجام گسیختگی بازار و نبود مکانیسم کنترل و ساماندهی موجب هدررفت آب کشور، تنش در بازار و آسیب به مصرف‌کننده داخلی و از همه ناگوارتر زیان به صنعت تولید رب گوجه‌فرنگی شد که حداقل ۸۰ تا ۸۵ درصد از افزایش قیمت رب مرهون همین افزایش قیمت گوجه‌فرنگی و کمبودهای حاصله در بازار بود.
در واقع ضعف‌های ساختاری اقتصاد، نبود مدیریت کارآمد، تغییرات روزانه قوانین و مقررات و تعرفه‌های تجاری باعث شد تا یکی از ارزآورترین صنایع در سبد صادرات غیرنفتی دچار بحران شده و در این شرایط که خرید نفت ایران در بازار جهانی با دشواری‌هایی همراه شده اقتصاد کشور نتواند از ارزآوری صادرات رب گوجه‌فرنگی که استخراج، تولید و حمل هر بشکه‌ آن به مراتب با ارزش افزوده بیشتری نسبت به نفت است، بهره‌مند شود.
در مجموع در۸ ماه سال‌جاری حدود ۴۲۹ هزار تن گوجه‌فرنگی به ارزش بیش از ۱۶۶ میلیون دلار از کشور صادر شد که نسبت به مدت مشابه سال قبل حدود ۲۴ درصد به لحاظ وزنی و ۴۹ درصد ارزشی افزایش نشان می‌دهد.
در این مدت صادرات رب گوجه‌فرنگی حدود ۶۶ هزار تن به ارزش ۹۷ میلیون دلار بود که به نسبت مقایسه با مدت مشابه سال گذشته ۲۲ درصد وزنی و ۱۹درصد ارزشی کاهش داشته است.
یعنی به عبارتی امسال در مجموع آشفته بازار به وجود آمده در بازار گوجه‌فرنگی، مدیران نظاره‌گر که از ترفندهای مدیریتی بازار تنها آزادسازی و ممنوعیت واردات و صادرات را فرا گرفته‌اند باعث تاراج ارزش افزوده بخش کشاورزی در یکی از ارزآورترین قسمت‌هایش شدند تا شاید از این پس بیش از پیش به ارزش تنظیم بازار و لطماتی که به صادرکنندگان می‌زنیم واقف باشیم.