محمد‌رضا جمشیدی

بدون تردید توسعه کشاورزی محور استقلال هر کشور تلقی می‌شود و در طول برنامه‌های توسعه‌ای کشور هم همواره دارای جایگاه ویژه و خاصی بوده است، اما متأسفانه به‌دلیل برخی محدودیت‌ها به‌ویژه محدودیت منابع آبی، سیاستگزاری‌های مقطعی و نبود الگوی کشت همواره اقتصاد کشور از بهره‌برداری کامل از ظرفیت‌های این بخش محروم بوده است.
۵ شهریور امسال سالن خوشه وزارت جهادکشاورزی میزبان همایشی بود که درنظر داشت تا از فرصت نامگذاری حکیمانه مقام معظم رهبری برای سال ۹۸ بهره جسته و با شاخص قرار دادن راهکارهای رونق بخش به تولید کشاورزی در کشور با هم‌اندیشی به‌وجود آمده میان متولیان بخش کشاورزی، متخصصان و دانشگاهیان، راهکارهای عملی رونق تولید را استخراج و نقشه راه کارشناسی را فراروی تصمیم‌گیران و تصمیم‌سازان بخش کشاورزی قرار دهد تا شاید بتواند به سهم خود در راستای عینیت بخشیدن به مفهوم رونق تولید در بخش استراتژیک کشاورزی جامه عمل پوشاند.
این‌که این همایش تا چه میزان به هدف خود دست یافت و آیا اصولاً می‌شود با برگزاری یک همایش یک روزه و یا حتی چند روزه به این آرمان قابل اعتنا دست یافت موضوع بحث نیست، چرا که فی‌نفسه باید هرگونه حرکت در راستای موضوع روزکردن کشاورزی و گام برداشتن در راستای شناسایی موانع تولید در این بخش پرمزیت را شایسته تقدیر دانست، اما بی‌شک نحوه اجرای این همایش در نوع خود مدلی کم نظیر حداقل در بخش کشاورزی برشمرده می‌شود.
این‌که بخش خصوصی آن هم برخاسته از دل نشریات تخصصی بخش کشاورزی خاستگاه اصلی چنین همایشی در دل وزارت جهادکشاورزی بود فاقد این‌که چه دستاوردی حاصل شده باشد اقدامی شایسته تلقی می‌شود.

بیشتر بخوانید: بحران تولید خمیرمایه جدی است

وقتی شرکتی برآمده از دل بخش خصوصی مرکب از مدیران نشریات تخصصی بخش کشاورزی همایشی ملی آن هم در راستای پیگیری موضوعی کلان برگزار می‌کند
و تشکل‌ها و اتحادیه‌های بخش خصوصی را درکنار متولیان دولتی می‌نشاند تا موانع رونق تولید را شناسایی کنند، به‌طور قطع همین حرکت گامی رو به جلو تلقی خواهد شد.

اما به‌راستی «رونق تولید» نیازمند چه پیش‌نیازها، ابزارها و سیاستگزاری‌هایی می‌باشد، نکته‌ای که رمز تحقق‌اش در آن نهفته است.
از دیرباز کشاورزی را پیشران و محور توسعه می‌نامند و با توجه به مختصات کشور قابلیت‌های موجود در این بخش هم مهر تائید محکمی بر این فرضیه زده است.
با وجود قرار گرفتن ایران در منطقه خشک و نیمه خشک کره زمین، اما اختلاف دمای ۴۰ درجه‌ای میان گرم‌ترین و سردترین نقطه کشور در عمل شرایط منحصر
به فردی را برای کشت و زرع فراهم ساخته که درصورت سیاستگزاری مناسب و اجرای الگوی کشت اصولی دستاوردهای بسیاری را برای اقتصاد کشور قابل احصا کرده است.
با وجود همه این مواهب به‌دلیل بی‌ثباتی سیاست‌های صادراتی در بخش کشاورزی و دخالت دولت در اقتصاد، عملاً کشور از ارزآوری در خوری برخوردار نیست و در دهه اخیر هم دولت به بهانه جلوگیری از گرانی و کاهش عرضه همواره به‌عنوان یک اهرم مداخله‌گر وارد بازار شده و مبادرت به محدودیت صادرات برخی محصولات کشاورزی کرده است و هرچند در کوتاه‌مدت شاید قیمت را کنترل کرده، اما در بلندمدت به اقتصاد کشاورزی لطمه زده است.
در واقع سیاستگزاران با گزینش روش مسکنی و با برهم زدن بازار صادراتی محصولات کشاورزی فقط در مقطعی خاص بازار را به کنترل درآورده و با برهم زدن بازار صادراتی باعث ایجاد مازاد تولید، نارضایتی کشاورزان و بی‌انگیزگی برای کشت آن محصول و در نتیجه کاهش عرضه در سال بعد و گرانی مجدد شده است و از همه ناگوارتر اقتصاد کشور را از ظرفیت بالای کشاورزی محروم کرده است.
این رویه نامطلوب در واقع سیاست حاکم بر کشاورزی کشور در طول سال‌های طولانی بوده، اما در سال «رونق تولید» چگونه می‌توان این بخش پرظرفیت را به رونق واقعی رساند و از مزایایش در اقتصاد کشور بهره جست:

۱-‌ بهره‌وری عوامل تولید در بخش کشاورزی به‌خصوص آب یکی از مهمترین راهبردها برای رونق بخشیدن به تولید در کشاورزی محسوب می‌شود و در این راستا تغییر الگوی کشت موجود در کنار تبیین قوانین اجرایی می‌تواند متضمن حصول این آرمان باشد.
در واقع بهره‌وری عوامل تولید به‌جز آب یعنی خاک، نهاده‌ها اعم از کود و سموم و…رونق بخش تولید در کشاورزی به‌شمار می‌رود.همانطور که همگان مطلعند محدودیت آب به‌عنوان بلندترین مانع توسعه بخش کشاورزی به‌شمار می‌رود و برای رونق تولید در کشاورزی افزایش بهره‌وری آب نقش حیاتی ایفا می‌کند.
البته در این خصوص در طول سال‌های گذشته وزارت جهادکشاورزی با توسعه سیستم‌های آبیاری تحت فشار و کشت گلخانه‌ای حرکت‌های مطلوبی را انجام داده است، اما تا رسیدن به رونق واقعی تولید در بخش کشاورزی نیازمند حرکت‌های انقلابی‌تر و سریع‌تر در این مقوله هستیم.

۲-‌ یکی دیگر از عوامل رونق دهنده تولید در بخش کشاورزی تأمین به‌موقع، کیفی و ارزان نهاده‌های تولید است که به‌دلیل نیاز وارداتی صرف در این بخش و افزایش نرخ ارز سیاستگزاری خاصی را می‌طلبد که متأسفانه تاکنون اتخاذ نشده و یکی دیگر از پیش‌نیازهای رونق تولید در کشاورزی محسوب می‌شود.
نباید از نظر دور داشت در تأمین کود مورد نیاز کشور جز کود اوره در سایر کودها و سموم نیازمند واردات هستیم و این مسأله ضرورت اندیشیدن تمهیدات را دوچندان می‌سازد.

۳-‌ نباید از نظر دور داشت که کشاورز هم مانند هر تولیدکننده دیگری به بازار و منافع اقتصادی چشم دوخته است و اگر متولیان به‌طور واقعی به‌دنبال رونق بخشیدن به تولید در کشاورزی هستند باید کشاورزان کشور مانند همتایان اروپایی خود از الگوی کشت اجباری برخوردار باشند.
به عبارتی اگر کشاورزی بخواهد از الگوی کشت تنظیم شده برای مناطق مختلف تخطی کند، یعنی در منطقه‌ای که کمبود آب دارد مبادرت به کشت محصولات آب بر نماید نظیر کشت برنج در استان‌های غیرشمالی و…و یا محصولاتی کشت کند که موجب تخریب زمین و…شود به موجب تدوین قوانینی جدید، مالکیت زمین از او سلب شود یا اهرم‌های جریمه‌ای نظیر عدم حمایت‌های بانکی و تسهیلاتی، قطع سیاست‌های حمایتی نظیر خرید تضمینی، توافقی و… برایش در نظر گرفته شود، به‌طور قطع با تدوین الگوی کشت مناسب رونق به تولید در بخش کشاورزی باز خواهد گشت.