مهندس محمدرضا جمشیدی

در ویکی‌پدیا «مگاپروژه» (Mega Project) این‌گونه تعریف شده است؛ پروژه‌های سرمایه‌گذاری شده در مقیاس بسیار بزرگ و براساس راهنمای مدیریت مگاپروژه آکسفورد «مگاپروژه‌ها پروژه‌های بسیار عظیم و متحول کننده‌ای هستند که به سرمایه‌گذاری بیش از یک میلیارد دلار و چندین سال زمان برای توسعه و ساخت نیاز دارند.»
مگاپروژه ممکن است مجموعه‌ای از قوانین و رهنمودهای متفاوت از برنامه‌های کوچک‌تر داشته باشد؛ به‌عنوان مثال، ممکن است تعداد زیادی از مدیران و کارکنان موردنیاز باشد و با انجام هر پروژه تغییر ساختار سازمانی مداوم ضرورت یابد.
مگاپروژه‌ها را می‌توان در عرصه‌های مختلف تعریف کرد؛ پل‌ها، تونل‌ها، بزرگراه‌ها و… و البته اخیراً در کشور ما در بخش صنایع غذایی، حرکت‌هایی در راستای ایجاد مگاپروژه‌های قدرتمند در حال شکل‌گیری است.
تعریف پروژه‌ای چند وجهی و عظیم با نگاهی جهانی در راستای استفاده از فرصت‌های بین‌المللی، یکی از مهم‌ترین رویکردهای مگاپروژه‌ها به‌شمار می‌رود که در کنار توانایی ارتقای مدیریت مهندسی مالی، سرمایه‌گذاری، ایجاد حس خودباوری در شهروندان با ایجاد افق امیدبخش، جایگاه خاصی به مگاپروژه‌ها در دنیای امروز بخشیده است.

مگاپروژه‌ها در ایران

متأسفانه مگاپروژه‌ها در ایران هیچ‌گاه در کانون توجه قرار نگرفته‌اند چرا که نظام توسعه‌ای در ایران مشکل دارد و نظام تأمین بودجه هم متناسب با نگاه‌های توسعه‌ای در ایران طراحی نشده است.
کارآمدی در برخی مواقع در ارکان تصمیم‌گیری‌های کلان اقتصادی کشور، جایگاه در خوری ندارد؛ به‌عنوان نمونه، گاهی در تلاش هستیم تا در همه استان‌ها پتروشیمی دایر کنیم، یا زنگ توسعه کشاورزی را در همه استان‌ها به صدا درآوریم؛ غافل از این‌که ممکن است آن استان دارای مزیت یا منابع آبی کافی نباشد. امروز در دنیا حتی در مبحث تحقیقات هم نگاه‌های توسعه‌گرا، مگاپروژه‌ها را هدف گرفته‌اند.
انجام تحقیق در قالب مگاپروژه‌ یا طرح کلان، مزایای فراوانی دارد؛ از جمله این‌که می‌تواند موجبات تسهیل ارتباط با ذی‌نفعان و بخش اجرا را فراهم آورد.
همچنین در این مدل به‌دلیل آن‌که مؤسسه‌های تحقیقاتی مختلف در یک کمیته فنی واحد کنار هم کار می‌کنند، حتماً یک موضوع از جنبه‌های مختلف بررسی می‌شود و بدین‌ترتیب در مسیر اجرای طرح کلان به مجموعه سؤالاتی که ذی‌نفعان مطرح می‌کنند پاسخ‌های واضحی داده می‌شود.
مگاپروژه‌های پتروشیمی، ساختمانی، شهری و… از سال‌ها پیش در کشور ما مطرح بوده است. در سال‌های اخیر هم پای مگاپروژه‌ها به بخش کشاورزی و صنایع غذایی باز شده است.
۷ طرح کلان تحقیقاتی در قالب مگاپروژه‌ توسط سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج جهادکشاورزی اجرایی شده است و هرازگاهی در استان‌های مختلف، شاهد انتشار اخباری درخصوص گشایش مگاپروژه‌‌ها در حوزه کشاورزی هستیم که به خودی خود، سوق یافتن به این رویکرد و صد البته حمایت قانونی و تسهیلاتی از این‌گونه پروژه‌ها، یکی از ارکان ارتقای بهره‌وری در بخش کشاورزی به‌شمار می‌رود.
امروز، طراحی مگاپروژه‌ و یا طرح‌های کلان تحقیقاتی با هدف خدمت به رفع مشکلات بهره‌برداران و ارتقای بهره‌وری بخش کشاورزی، شکل گرفته که لازم است با تعریف شاخص‌های عمومی و اختصاصی مگاپروژه و برنامه‌ریزی برای اجرای موفق این رویکرد نوین اقدام شود.

مگاپروژه‌ها در صنایع غذایی

بدون تردید «پالایشگاه زر» یکی از نمونه‌های موفق و پیشرو در قالب مگاپروژه صنایع غذایی به‌شمار می‌رود که می‌تواند تبدیل به الگوی اثرگذار در این بخش پرمزیت اقتصاد کشور باشد.
در قالب همین پالایشگاه، کار ساخت بزرگترین واحد تولیدی محصولات شیرین‌کننده بر پایه ذرت، شامل فروکتوز و گلوکز کشور آغاز شد و شکل‌گیری این مجموعه کانفکشنری می‌تواند نقش مهمی در اقتصاد این بخش داشته باشد.
در حقیقت با راه‌اندازی مگاپروژه‌ «زرکام» مجموعه بی‌نظیری از تولیدات در حدود ۴۰۰ نوع محصول جدید به بازارهای صادراتی دنیا ارائه خواهد شد که تاکنون در ایران تولید نشده است.
«پالایشگاه شیر کاله» نمونه دیگری از مگاپروژه‌های بزرگ ملی در صنعت غذای کشور است که متأسفانه به‌دلیل شرایط تحریم هنوز به تکامل نرسیده است؛ اما اگر با عبور از موانع، این پروژه به اتمام برسد، قادر خواهد بود صادرات ۳۰۰ میلیون دلاری فعلی «کاله» را با ۷ برابر کردن به حدود ۲ میلیارد دلار برساند.
از ویژگی‌های منحصر به فرد این پالایشگاه می‌توان به ظرفیت تجزیه و فرآوری روزانه ۵ میلیون لیتر شیر اشاره کرد که یک رکورد برجای خواهد گذاشت.
در حقیقت با تجزیه شیر در این پالایشگاه هم‌اکنون در فاز یک، چربی و پروتئین از شیرخام جدا می‌شود و درصورت تکامل، شاهد جداسازی کازئین، کلسیم، مواد معدنی و… خواهیم بود که به‌زودی موجبات جهش توسعه‌ای صنعت دامپروری و لبنیات را فراهم خواهد ساخت.
این دو نمونه معظم در صنعت غذا که هر دو توسط مدیرانی منحصر به فرد و خلاق در کشور اداره می‌شوند می‌توانند نمونه‌هایی برای معرفی مگاپروژه‌ها به عرصه کشاورزی و صنایع غذایی تلقی شوند.
مگاپروژه‌هایی که درصورت تکامل، صنعت شیرینی و شکلات، لبنیات و دامپروری کشور را متحول خواهند کرد.
در حقیقت، مگاپروژه‌های «زر» و «کاله» درصورت تکامل و حمایت، این قابلیت را دارند تا صنعت غذا را با جهش روبه‌رو کنند تا اهالی اقتصاد بیشتر با ظرفیت‌های کلان این بخش پرمزیت اقتصاد آشنا شوند.
رونق تولید در زیرشاخه‌ها، اشتغال‌زایی چند برابری و ارزآوری چشمگیر، تنها گوشه‌ای از مزیت توجه دولت به مگاپروژه‌های تولید در صنعت غذای کشور است که خود نیز درصورت تحقق به‌صورت پیشران‌هایی، لکوموتیو اقتصاد را به حرکت درخواهند آورد و به‌خصوص موجب توسعه زیرساخت‌های بخش کشاورزی و رونق اقتصادی این بخش نیز خواهند شد.
شایسته است در این وادی، دولتمردان به‌خصوص در شرایط فعلی اقتصاد و پس از جراحی بزرگی که صورت گرفته است، حمایت از پیشران‌های تولید در بخش صنعت غذا را در اولویت قرار دهند تا در کمترین زمان ممکن به عنوان الگوی موفق لکوموتیو اقتصاد در همه بخش‌ها به حرکت درآید.