بهزاد جدیدی *

در سال‌های اخیر مضرات محصولات کشاورزی که با استفاده از مواد شیمیایی تولید شده‌اند و صدمات ناشی از آنها، کارشناسان را بر آن داشت که به ایجاد راهکارهایی برای سلامت جامعه انسانی بپردازند. در همین راستا کشاورزی ارگانیک برای ایمنی بیشتر در اکثر نقاط جهان مورد توجه قرار گرفته است. اما در ایران استفاده از محصولات ارگانیک به‌دلیل تفاوت در هزینه‌ها و عدم آگاهی از فواید آن در سطوح ابتدایی خود باقی مانده است. مهم‌ترین موانع در این زمینه «فقدان دانش و مهارت کافی در تولید محصولات ارگانیک»، «فقدان بازارهای لازم برای فروش محصولات» و «آشنایی کم مصرف‌کنندگان با فواید این محصولات» است. راهکارهای پیشنهادی برای تقویت جایگاه محصولات ارگانیک شامل ترویج فرهنگ توزیع و مصرف محصولات ارگانیک، کشت محصولاتی با حداقل مواد افزودنی، کنترل مکانیکی علف‌های هرز، نظارت بر تولید در مزارع، انبار و میادین توسط وزارت جهادکشاورزی، حفظ منابع آبی سالم، شناسنامه‌دار کردن محصولات ارگانیک با هدف حفظ محیط‌ زیست و گرایش به توسعه کشاورزی پایدار و اطلاع‌رسانی به مصرف‌کنندگان درخصوص خطرات ناشی از مصرف محصولات متداول است.
راهکارهای توسعه کشت ارگانیک
در ادامه این مطلب، تصویری از وضعیت این روزهای کشت و تولید محصولات ارگانیک ارائه شده است. ارزیابی‌ها نشان می‌دهد دو دسته افراد در ایران به سمت استفاده از محصولات ارگانیک گام برمی‌دارند. دسته اول افرادی هستند که محصولات ارگانیک را به‌واسطه اختلاف قیمت با سایر محصولات لوکس می‌دانند و دسته دوم افرادی هستند که به‌دلیل مشکلات یا بیماری‌ای که دارند به مصرف این محصولات روی می‌آورند؛ زیرا ارگانیک‌ها، فاقد سموم شیمیایی و نیترات‌ها هستند و به مرور زمان بدن را از سموم پالایش می‌کنند. اما تمام اقشار جامعه نمی‌توانند از این نوع محصولات استفاده کنند. دلیل آن هم به قیمت بالای این محصولات بازمی‌گردد که بسیاری از افراد توان و قدرت خرید آنها را ندارند.
مطابق با آمارها میزان برداشت محصولات ارگانیک در هکتار یک‌سوم مزارع عادی است. بنابراین اختلاف قیمت ارگانیک‌ها با محصولات عادی کاملا طبیعی است؛ چراکه تولیدکننده باید با قیمت بالاتری این محصولات را عرضه کند تا بتواند افت برداشت را جبران کند. از طرف دیگر در ایران، نهاده‌های مناسب برای مبارزه با آفات یافت نمی‌شود و علم و تجربه کافی هم درمورد محصولات ارگانیک در کشور وجود ندارد. به‌طور مثال کشت گوجه‌فرنگی در ایران قدمتی ۱۵۰ ساله دارد اما علم و دانش کشاورزی ارگانیک در کشور برای محصول پرمصرفی مانند گوجه‌فرنگی به ۱۰ سال هم نمی‌رسد. جریان کشت ارگانیک در ایران از سال ۱۳۸۸ کلید خورد. در این ۱۰ سال یکسری‌ افراد که اعتقاد داشتند سموم و کودهای شیمیایی می‌توانند آب و هوا و خاک را آلوده کنند به‌صورت خودجوش کشاورزی ارگانیک را در دستور کار قرار دادند تا اینکه بعد از چند سال انجمن ارگانیک ایران تشکیل شد.
حال این سؤوال مطرح است که چرا محصولات کشت ارگانیک نتوانسته‌اند آن‌طور که باید مدار رشد و توسعه را سپری کنند؟ مشکل اصلی که در سطح مدیریت و اجرا وجود دارد، عدم آگاهی از وجود چنین محصولی در ایران است؛ چون سن کمی دارد و یک طفل ۱۰ ساله است. در بحث محصولات ارگانیک چون افت برداشت یعنی راندمان تولید پایین است و قیمت‌ها به این دلیل افزایش می‌یابد، دولت به‌عنوان تامین‌کننده موادغذایی مردم و جامعه تمایل خاصی به این محصولات نشان نمی‌دهد. سیاست‌گذار این‌گونه می‌اندیشد که اگر می‌توان در هکتار ۱۰ تن گندم برداشت کرد، چرا باید محصول ارگانیکی کشت شود که در هکتار ۵ تن آورده خواهد داشت. برای دولت مهم میزان برداشت محصول است.
مساله دیگر این است که اصلا پروتکل مناسبی برای اجرا و تولید محصولات ارگانیک در کشور وجود ندارد. وزارت بهداشت، جهادکشاورزی و سازمان استاندارد درحال‌حاضر به توافقی دست نیافته‌اند که محصولات ارگانیک زیرنظر کدام ارگان و در چه سطحی مدیریت شود. بنابراین می‌توان گفت برای سیستم ارگانیک در کشور هنوز یک مدیریت واحد وجود ندارد. زیرا تعداد تولیدکنندگان محصولات ارگانیک در ایران بسیار اندک است و حدود ۵۰ نفر تخمین زده می‌شود. تمام این تولیدکنندگان تمایل دارند محصولات خود را صادر کنند، زیرا کشورهای حاشیه خلیج‌فارس، کشورهای اروپایی و حتی کشورهای همسایه تمایل دارند که محصولات ارگانیک را خریداری کنند. این کشورها به راحتی این نوع محصولات را با دلار و درهم خریداری می‌کنند. اما در ایران اولین پرسش مطرح شده این است که چرا ارگانیک‌ها گران‌تر هستند. این چراها و عدم آگاهی نسبت به این محصولات از بالاترین سطح آغاز (مدیریت) و به پایین‌ترین سطح (مصرف‌کننده) ختم می‌شود.
در پرداختن به چالش‌ها باید گفت، نخستین موضوعی که یک مزرعه ارگانیک باید فراهم کند، زمینی است که باید حداقل ۱۰ سال در آن سم و کود شیمیایی استفاده نشده باشد. این موضوع خود به تنهایی یکی از چالش‌های تولید محصولات ارگانیک است. مرحله بعد این است که زمین مورد کشت باید در فاصله‌ای از شهر واقع شده باشد که آلودگی‌های صوتی و هوایی روی محصولات تاثیر نگذارد. اما از همه مهم‌تر آبی است که برای کشت محصولات استفاده می‌شود که باید استانداردهای خاصی داشته و نباید آلوده باشد. از همه این مسائل که بگذریم به تهیه بذر ارگانیک می‌رسیم. با توجه به این مسائل می‌توان گفت تولید محصولات ارگانیک امری بسیار سخت است. ما باید استانداردهای اروپا را رعایت کنیم درحالی‌که یک‌صدم امکانات اتحادیه اروپا را نداریم. از بذر گرفته تا نهاده‌ها و بحث‌های تحقیقاتی که هنوز یک مرکز تحقیقاتی در این زمینه در کشور وجود ندارد. این در حالی است که تولید محصولات ارگانیک می‌تواند در بحث ارزش‌افزوده برای محصولات صادراتی ارزشمند باشد. متولیان و سیاست‌گذاران تمایل به کمک به فعالان حوزه ارگانیک دارند، اما در اولویت نیستند. یکی از راهکارها این است که حوزه ارگانیک یک متولی مشخص داشته باشد که برای گشایش در امور به آن مراجعه کرد. این موضوع به‌دلیل نظارت بیشتر و کاهش کلاهبرداری‌ها در این حوزه، لازم است. چشم‌انداز کشت و صنعت ارگانیک بسیار روشن است، اگر در کشاورزی ارگانیک بتوان محصولاتی عرضه کرد که از لحاظ سلامتی مفید باشند تا مردم به سمت آن بروند.

*‌ رییس هیات‌مدیره بیونشان